- ليموترش، گلودرد را درمان و بدن را تقويت ميكند
2- عسل، تسكين دهنده و تقويت كننده است
3- درخت چاي: ضدعفونت و ضدويروس
4- گياه مريم گلي؛ تسكين گلودرد
5- آويشن: التيام بخش و ضد سرفه
6- پوست درخت بلوط با آنژين مقابله ميكند
7- سركه سيب: ضدباكتري و سرشار از ويتامين
8- اسطو خودوس: ضدالتهاب
آهنگ و موسيقي ( تعاريف و اصطلاحات )
موسيقي يكي از هنرهاي زيباست كه از ابتداي خلقت در نهاد طبيعت مستور بوده است. آهنگ مرغان خوش نوا، ريزش آبشارها، لغزش آب جويباران و ... موسيقي ابتدايي بشر و اولين آموزگار انسان در آموختن اين هنر بوده است. ميل به موسيقي و آهنگ، كم و بيش در همه انسان‌ها وجود دارد. كمتر كسي را ميتوان يافت كه تاكنون از موسيقي لذت نبرده باشد يا زير لب اشعاري را زمزمه نكرده باشد، يا مجذوب صداي خوش و الحان زيباي آواز يا نغمه نشده باشد. با اين حال هدف از آموزش و يادگيري موسيقي و الحان در مداحي استفاده از آهنگ‌هاي مناسب با اشعار و ارائه مطلوب اشعار و مطالب و افزايش اثرگذاري در مستمع و كوتاه كردن مسير در رسيدن به هدف نهايي ميباشد. به طوري كه اگر مداح با انتخاب بهترين اشعار و مطالب و با آمادگي بالاي صدا از روي ناآشنايي شعر حماسي را در آهنگي غم‌انگيز وحزن آور ارائه نمايد نمي‌تواند تلاش‌هايش را به نتيجه منجر نمايد و شايد هم نتيجه عكس بگيرد. در اين راستا استاد مسلم موسيقي ايران محمدرضا شجريان مي‌فرمايد: غزل، مرهون موسيقي آوازي است. يعني ماندگاري غزل در اذهان منوط به اجراي آن در آهنگي مناسب و مربوط ميباشد. در اين مجال هدف ما ارائه و معرفي آهنگ هاي كاربردي در مداحي است كه به عنوان بازوي حركتي، مداح را در ارائه درست آموخته ها و اندوخته‌هايش ياري نمايد.
تعريف موسيقي:
حال ببينيم موسيقي چيست و چه تعريفي دارد. موسيقي صنعت تركيب اصوات و صداهاست به طوري كه خوشايند باشد و سبب لذت سامعه، انبساط و انقلاب روح گردد. بنا به تعريف فوق،پايه و اساس موسيقي صوت يا صداست كه بدون آن موسيقي به وجود نمي‌آيد. همانطور كه اشاره شد موسيقي بايد خوشايند باشد و شنونده پس از شنيدن آن احساس لذت و آرامش خيال نمايد كه در غير اين صورت نمي‌توان نام موسيقي را بر آن صدا، ساز يا هر نوع ارتعاش ديگر نهاد.
در بخش اول آموزش موسيقي به بيان تعاريف ، اصطلاحات و واژه‌هاي متداول در موسيقي مي‌پردازيم كه بيشتر با آنها سروكار خواهيم داشت اميد كه مورد استفاده هنرجويان و مادحين گرامي قرار گيرد.
صداي موسيقي و غيرموسيقي: صداي موسيقي مانند صوت انساني است يا صداهايي كه از آلات موسيقي حادث ميشود و صداي غيرموسيقي مثل صداي خش خش قلم يا زير پا ماندن برگ خشك درختان در پاييز است.
موسيقي عملي و نظري: موسيقي عملي عبارت از نواختن سازي يا خواندن آوازي است كه به طور عملي تجربه ميشود. و موسيقي نظري شامل قواعدي است كه بدان وسيله بتوانيم صداها و نوت‌ها را بنويسيم و آنها را با يكديگر تركيب نماييم.
نوت: صداهاي موسيقي را به وسيله علاماتي مي‌نويسند كه نوت ناميده ميشود كه به الفباي موسيقي معروف ميباشد كه تعداد آن هفت عدد ميباشد و عبارتند از دو، ر، مي، فا، سُل، لا، سي
گام: توالي هشت نوت موسيقي است كه به ترتيب طبيعي دنبال يكديگر قرار گيرد. چون عده نوت‌هاي موسيقي هفت عدد است هميشه نوت هشتم گام، اسم نوت اول گام را خواهد گرفت.
دو رِ مي فا سُل لا سي دو
مايه: اگر نوت‌هاي گام به ترتيب غيرمنظم دنبال هم واقع شود آن را مايه مي‌ناميم. پس فرق گام با مايه اين است كه در گام نوت‌ها به ترتيب پيرو هم مي‌آيند و در مايه اين نظم و ترتيب حتمي و لازم نيست.
دو مي سُل سي رِ
دانگ: اين واژه به كرات در بين خواص و عوام شنيده شده است به اين ترتيب كه فلان شخص صدايي شش دانگ دارد يا صدايش 2 دانگ بيشتر نيست. اما تعريف آن بدين صورت است كه با تقسيم هر گام به دو قسمت، هر يك از قسمت‌ها تشكيل يك دانگ را مي‌دهد. به عبارت ديگر هر دانگ شامل 2 پرده و يك نيم پرده است و فاصله بين دو دانگ يك پرده ميباشد. پس صداي شش دانگ مستلزم صدايي است كه بتواند 3 گام متوالي را در نوردد.
مقام: واژه مقام در مفهوم موسيقيايي ظاهراً براي نخستين بار توسط قطب‌الدين شيرازي ذكر شده كه عبارت است از توالي ويژه‌اي از اصوات در ارتباط با لحن يا ملودي.
نغمه: عبارت است از توالي يك رشته اصوات موسيقي با امتدادهاي مختلف كه از شنيدن مجموع آنها لذتي درك ميشود.
آواز: مجموعه‌اي از نغمه‌هاست كه با ريتم آزاد و برخي اوقات با وزن آميخته و با ميزان اجرا مي‌گردد. آوازها در اصل قسمتي از دستگاه‌ها مي‌باشند.
رديف: رديف در زبان فارسي به معني پشت سرهم قرار گرفتن به طور منظم است در موسيقي دستگاهي نيز اين واژه به همين معني به كار برده ميشود اكنون به ارائه چند تعريف مختلف از رديف مي‌پردازيم.
رديف: در موسيقي دستگاهي به معني پشت سر هم قرار گرفتن نغمه‌ها با نظم، منطق، زيباشناختي و فرهنگ خاص است.
رديف: مجموعه‌اي الگويي آهنگ‌هاي سنتي موسيقي كلاسيك ايران با نظم و ترتيب ويژه‌اي است كه آن را رديف مي‌نامند.
رديف: مبناي آموزش و اجراي سنتي موسيقي كلاسيك ايران است و آموزش آن از طريق سنت شفاهي صورت مي‌گيرد.
گوشه: جز كوچكي از موسيقي است كه به تنهايي استقلال ندارد، اما هر گوشه به آهنگ خاص خوانده و نواخته ميشود. گوشه‌ها نقش تغيير موقعيت و حالت را در دستگاه‌ها دارند. گوشه‌ها در رديف معمولاً بعد از درآمد به ترتيب از بم تا زير نواخته مي‌شوند و دستگاه را به اوج مي‌رسانند. قابل ذكر است كه بعضي گوشه‌ها با تغيير گام و تغيير جزيي در لحن و صدا بين دستگاه‌ها و آوازهاي مختلف مشتركند.
انواع گوشه‌ها:
1) گوشه‌هاي ريتميك: اين گوشه‌ها براساس وزن بخصوص اجرا مي‌شوند مانند گوشه كرشمه دردستگاه شور و چهار پاره كه با وزن واحد در دستگاه ماهور و گوشه حجاز آواز ابوعطا اجرا ميشود.
2) گوشه‌هايي به نام محل: كه به نام محل است كه اين گوشه‌ها در آنجا مرسوم بوده يا محل پيدايش گوشه‌ها آنجاست، مانند گوشه شوشتري در دستگاه همايون گوشه گيلكي از آواز دشتي.
3) گوشه‌هايي به اشخاص: به نام اشخاص در رديف دستگاهي ثبت شده است. نصيرخاني، صادق‌خاني.
4) گوشه‌هاي توصيفي: مانند طرب‌انگيز، مهرباني، حزين و... .
نكته: تفاوت بين رديف و گوشه اين است كه رديف به عبارتي دستور زبان موسيقي ماست و گوشه‌ها در واقع مواد خام موسيقي هستند كه اصول آن را بيان مي‌كنند.
فرود: عبارت از پل ارتباطي بين درآمد و گوشه‌اي كه در حال اجراي آن هستيم كه با اجراي فرود به فضاي اصلي دستگاه كه درآمد معرف آن است مراجعت ميشود.
دستگاه: پيشوند دستگاه قبل از هر اسم به معني يك كل است كه از جزئيات مختلف تشكيل ميشود. و مانند دستگاه قضايي يا دستگاه رايانه. پسوند گاه در زبان فارسي بعد از هر فعل به معني محل انجام آن فعل است مانند دانشگاه و خوابگاه.
اما مفهوم دستگاه در موسيقي معاصر ايران عبارت است از مجموعه‌اي از گوشه‌ها كه براساس منطق دروني به طور سنتي كنار هم قرار گرفته‌اند و معمولاً داراي مُدهاي خاص خود مي‌باشند. دستگاه را همچنين ميتوان توالي قسمت‌هاي سازي و آوازي دانست كه داراي يك فرم 5 قسمتي متشكل از پيش درآمد، چهار مضراب، آواز، تصنيف و رنگ ميباشد.
دستگاه‌هاي ايراني: ماهور، سه‌گاه، چهارگاه، راست پنجگاه، همايون، شور و نوا.
آوازهاي ايراني: بيات اصفهان، بيات ترك، ابوعطا، افشاري، دشتي و بيات كرد.
درآمد: به معني شروع ،كه معرف فضاي اصلي و ابتدايي هر دستگاه است.
نوت شاهد: نوتي است كه بيش از نوت‌هاي ديگر تكرار ميشود و آهنگ پيرامون آن دور مي‌زند.
نوت ايست: نوتي است كه آهنگ روي آن پايان مي‌يابد.
مايه‌شناسي: هنر و قدرت شناخت مايه‌اي است كه يك قطعه موسيقي در آن اجرا ميشود به طور واضح يعني شناخت دستگاه يا آوازي است كه خواننده و نوازنده آن را اجرا ميكند.
بديهي است كه با دانستن اين اصطلاحات و تعاريف و آشنايي با آنها پيشرفت آنچناني در كار مداح رخ نخواهد داد بلكه مي بايست با مراجعه با اساتيد مجرب به يادگيري عملي گفته‌هاي فوق بپردازد و در عمل و با اجراي برخي از رديف‌ها و گوشه‌هاي فوق به تجربه‌هاي مستقيم خويش بيفزايد.
در ادامه مطالب و در شماره‌هاي بعدي به تفصيل در مورد دستگاه‌ها و آوازهاي ايراني و كاربرد آن در مداحي به ارائه مطالب مورد نظر خواهيم پرداخت. ان شاء ا...
در روايتي آمده كه حضرت فاطمه (س) در بيست جمادي الثاني سال دوم بعثت كه جمعه بود، متولد شد. امام رضا (ع) فرموده رسول خدا (ص) فرمود: «وقتي به معراج رفتم، جبرئيل دستم را گرفت و مرا به بهشت برد و به من خرما تعارف كرد. من نيز خوردم و آن خرماها به نطفه بدل شد. وقتي به زمين برگشتم با همسرم خديجه خلوت كردم و او به فاطمه آبستن شد. به همين دليل فاطمه حوريه انسان نماست و من هرگاه مشتاق توي بهشت مي شوم، دخترم را بو مي كنم.»
مكان تولد حضرت زهرا (س) در شهر مكه و در خانه خديجه بوده است. اين خانه در محلهاى است كه در گذشته به آن «زقاق العطارين» يعنى كوچه عطارها مى گفتند. رسول خدا (ص) تا هنگام هجرت، در آن خانه ساكن بود. خانه مباركى كه بارها در آن فرشته وحى بر پيامبر (ص) نازل گرديد. اين خانه بعدها به صورت مسجد در آمد و از آنجا كه محل نزول وحى و بخشى از قرآن، زيستگاه پيامبر (ص) و مكان تولد حضرت زهرا (س) بود، در نظر عموم مسلمين ارزش معنوى و قداستى خاص داشت. از اين رو بارها در طول تاريخ همزمان با تعمير و توسعه مسجد الحرام، نسبت به مرمت بناى آن اقدام كردند.
وقتي حضرت خديجه با رسول خدا ازدواج كرد، زنان مكه او را ترك كردند. هيچ يك از زنان مكه به او سر نمي زدند و حتي به او سلام هم نمي دادند. خديجه از تنهايي خود ناراحت شد و از اين ناراحتي هراسان شده بود. او وقتي به فاطمه باردار شد، فاطمه از داخل رحم با مادرش حرف مي زد و به او آرامش مي داد. خديجه اين مطلب را از پيامبر (ص) پنهان كرد. روزي رسول خدا متوجه شد و به خديجه فرمود: جبرئيل به من گفته، آنچه در رحم داري دختر است و فرزندانش هم پاك و پاكدامنند.
نورى كه به خانه هاى مكه راه يافت و همه را در حيرت فرو برد. پس از آن ده فرشته همراه با طشت و ابريقى مملو از آب كوثر از آسمان فرود آمدند. آن بانويى كه در پيش روى خديجه قرار داشت مولود را با آن آب شستشو داده و جامه كه از شير سفيدتر و از عنبر خوشبوتر بود بيرون آورد. با يكى تن مولود را پوشاند، و ديگرى را مقنعه او قرار داد آن گاه دست خود را بر لبان كودك نهاد و او را به سخن گفتن وادار نمود، فاطمه دهان گشود و چنين فرمود: «اشهد ان لا اله اللَّه و اشهد ان محمد رسولاللَّه سيدالانبياء و ان بعلى سيدالاوصياء و ولدى سادة الاسباط.»
بنابر روايتي وقتي حضرت زهرا (س) متولد شد، پنج سال از بعثت نبي مكرم اسلام(ص) و سه سال از شب معراج مي گذشت. ايشان هشت سال با پدر بزرگوارش در مكه بود و سپس با او به مدينه هجرت كرد. يك سال از ورود ايشان به مدينه مي گذشت كه با حضرت علي (ع) ازدواج كرد. وقتي پدرش از دنيا رفت، ايشان هيجده ساله بود و بعد از پيامبر اعظم (ص) هفتاد و دو روز بيشتر زندگي نكرد.
نكات مهمّ اجراءِ شعر در مداحي (4)
7- پل سازي در شعر : بعضي از ابيات در يك شعر اشاره به يك واقعه تاريخي يا يك جمله خاص در يك واقعه تاريخي دارد .
در اين موارد با مضمون سازي هاي محتوايي كوتاه بايد به آن واقعه ، اتفاق يا رويداد تاريخي اشاره اي كوتاه نمود .
اين قبيل موارد غالبا از دو حالت خارج نيست :
1- تاريخي-قرآني ؛ مثل:
كسي كه جايِ نبي خُفت ، جانشين نبي است
نه آن كه راحتيِ جانِ خويش را ، مي خواست
اشاره به واقعه ليلة المبيت و خوابيدن علي بن ابي طالب عليه السلام در بستر پيامبر صلّي الله عليه و آله كه شآن نزول آيه شريفه { وَ مِنَ الناسِ مَن يَشري نَفسَهُ ابتِغاءَ مَرضاتِ الله وَاللهُ رَؤوُفٌ بِالعِباد - بقره 207 } هم در مورد همين واقعه است.
2- تاريخي-روايي ؛ مثل:
اوست بي استاد، استاد تمام آفرينش
دختر زهرا و در معناست ، مامِ آفرينش
اشاره به جمله تاريخي امام سجاد عليه السلام خطاب به حضرت زينب عليهاسلام در شهر كوفه بعد از خطبه غرّاء ايشان : يا عمّه آنتِ بِحمدالله عالِمةٌ غيرُ مُعلَّمَة و فَهِمَةٌ غيرُ مُفَهَّمَة ( بحار الانوار-جلد45- صفحه199)
مبحث اشعار ريتميك
قالب دوم : نوحه
ويژگي ها و نكات مهم در اجراء نوحه(1) :
1- معمولاً داراي سه بند است.
2- بند نخست بند تكرار مستمع است.
3- بند اول نوحه كه دقيقاً با همنوايي مستمع صورت مي گيرد بايد همانطور نشسته و با يكي دو مرتبه تكرار خوانده شود.
4- بار اول بايد مستمع فقط گوش دهد تا ياد بگيرد و در مرتبه دوم تكرار كند و روي سر بزند بر خلاف زمينه كه روي پا مي زند.
5- بعد از دو مرتبه تكرار با خواندن گوشواره ، مستمع بر مي خيزد و بعد از تكرار گوشواره ضرب سينه زني آغاز مي شود و بند اول را مي خوانند.
شناخت ويژگي هاي قالب شعري :
همانطور كه قبلا گفته شد هر قالب شعري ( غزل-قصيده-مثنوي و...) داراي ويژگي هاي خاصّي از جهت رديف و قافيه ، وزن ، مضمون ، طريق اجراء و... ميباشد كه در حين مداحي توجّه به اين نكات بسيار مؤثّر در يك اجراء فنّي و اثر گزار ميباشد لذا مي طلبد كه مادحين گرامي در هنگام انتخاب و اجراء هر قالبي از اقسام قالب هاي شعري دقت لازم را به كار گيرند.
به طور مثال طريقه اجراء غزل و قصيده كه ابياتي به هم پيوسته با رديف يا قافيه مشترك دارند با مثنوي كه فقط به هم پيوسته است اما رديف و قافيه هربيتي با بيت قبل و بعد فرق ميكند ، متفاوت است و يا طريقه اجراء اين سه قالب با قالب هاي ديگر كه به صورت بند بند هستند مثل تركيب بند ، ترجيع بند و... نيز كاملا متفاوت است و همين شرايط قالب ها بر طريقه اجراء بسيار اثر گزار مي باشد .
به طور مثال هر قالبي در ميزان همراهي مستمع و جايگاه همكاري ايشان در هرقالب ، اثر گزار است .
همچنين نوع جلسات (ولادت ، شهادت و مناجات ) در انتخاب قالب شعري مناسب آن مجلس مؤثّر مي باشد .
شناخت ادبيات آئيني و قالب هاي شعر آئييني
تعريف ادبيات آئيني: ادبياتي است كه حتماًدر آن نام پيامبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) و اهل بيت ايشان ( عليهم السلام ) آمده باشد .
لذا محتشم شاعر آئيني است امّا حافظ شاعر آئيني نيست .
البته اين به اين معني نيست كه در مداحي فقط از اشعار آئييني استفاده شود امّا غالبا از اشعار آئييني استفاده مي شود .
تذكّر :
ازآنجايي كه 70 الي80 درصد جلسه مداحي شامل شعر است و 20 الي30 درصد جلسه شامل مضمون سازي است لذ شناخت قالب هاي شعر در مداحي بسيار مهم است.
ان شاءالله در درسنامه هاي بعدي توضيحات بيشتري دراين باره ارائه خواهيم نمود.
8- شناخت ويژگي هاي قالب هاي شعري : همانطور كه قبلا گفته شد هر قالب شعري ( غزل-قصيده-مثنوي و...) داراي ويژگي هاي خاصّي از جهت رديف و قافيه ، وزن ، مضمون ، طريق اجراء و... ميباشد كه در حين اجراء ، توجّه به اين نكات بسيار مؤثّر در يك اجراء فنّي و اثر گزار ميباشد ؛ لذا مي طلبد كه مادحين گرامي در هنگام انتخاب و اجراء هر قالبي از اقسام قالب هاي شعري دقت لازم را به كار گيرند.
به طور مثال طريقه اجراء غزل و قصيده كه ابياتي به هم پيوسته با رديف يا قافيه مشترك دارند با مثنوي كه فقط به هم پيوسته است اما رديف و قافيه هربيتي با بيت قبل و بعد فرق ميكند ، متفاوت است و يا طريقه اجراء اين سه قالب مذكور با قالب هاي ديگر كه به صورت بند بند هستند مثل تركيب بند ، ترجيع بند و... نيز كاملا متفاوت است .
هر فردي به عنوان يك مداح بايد شعري را كه مي خواهد در مجلس اجراء كند ، خود انتخاب نمايد لذا در انتخاب شعر قوي بايد ويژگي زير مدّنظر و مورد توجّه او باشد :
1. خوش لهجگي و روانيِ وزن و موسيقي شعر.
2. از جهت قافيه ، رديف و قالب تركيبي شعر بايد زمينه ساز تنوّع در اجراء باشد لذا هرچه قافيه و يا رديف و قافيه شعر ، خوش تركيب و خوش لهجه تر باشد دست مداح در اجراء جذّاب و متنوع باز تر است.
3. زبانِ شعر فاخر باشد يعني از زبان عاميانه به دور باشد.
4. شعر داراي پيام سالم باشد و از پيام ناسالم خالي باشد تا زمينه ساز انحراف و شبهه نشود.
الف)بحث معرفت شناسي :
مهمترين بخش درمداحي اين اصل ميباشد و پايه و اساس كار ميباشد، بايد خدمت شما عارض شوم كه اين حقير در بحث معرفتي سر رشته اي ندارم و فقط به دوستان عرض ميكنم كه:
1-دعاي پدر و مادر
2–نماز اول وقت
3-احترام به ديگران
4-خوش عهدي(اينكه به كسي قول مي دهيد يعني اينكه اول به حضرت زهرا قول مي دهيد پس خانم رو سركار نزاريد،سرساعتي كه قول مي دهيد خانم سر قرار منتظر نشسته است)
5-پشت سر ديگران حرف نزنيد،حتي در دل
6-هر روز بع از نمازصبح خود يك روضه كوتاه براي خودتان بخوانيد،(حتي در يك خط) مثلا: از آب هم مضايقه كردند كوفيان.(فقط حالت گريه به شما دست بدهد كافيست. زياد هم نياز نيست 1-2 دقيقه)
*خيمه دل سوختگان: براي بحث معرفت شناسي ميتوان به آموزشهاي حاج منصور ارضي و حاج حسين سازور در منوي حاج منصور ارضي و اصول مداحي مراجعه فرماييد.
ب)وضعيت نگاه به كاغذ اشعار:
1-در درجه اول سعي فرماييد تا اشعار رو حفظ بكنيد تا نيازي به ديدن كاغذ نباشد و ازچشمان زياد استفاده نشود.
2-كاغذي كه در دست شماست نبايد جلوي صورت شما را بگيرد،بايد از چشمان شما فاصله داشته باشد.
3-اشعار را قبل از مراسم 3-4 بار بخوانيد كه وقتي در حين مراسم مشغول خواندن ميباشيد بتواني يك مصراع را از رو بخوانيد و يك مصراع را به جمعيت نگاه بكنيد.(بايد از طريق ديدن مستمعين با آنها ارتباط برقرار بكنبد.)
ج)تپش قلب در صدا:
علت اين است كه گاهي اوقات در حين خواندن صدا تقسيم ميشود و كوتاه و بلند ميشود، و همين ضربان قلب ميباشد كه به علت استرس در مجلس به وجود مي آيد.
را پيشگيري از ايجاد تپش قلب: بايد با آرامش كامل مجلس را شروع كرد.و درپيش خود اين طوري تلقين نماييد كه انگار به جز شما كس ديگري در مجلس كنار شما نيست و داريد براي خودتان ميخوانيد.
د)وقت شناسي در مداحي:
اگر به شما گفته شده كه ده دقيق بخوانبد شما 7 دقيقه بخوانيد و بايد در مداحي وقت شناس بود و قبل از وقت تنظيم شده مجلس را تمام بكنيد.
باور در مداحي: بايد در مداحي باور قلبي داشت. بايد باور داشت كه واقعه كربلا داستان نيست.اگر براي من وشماها داستان به نظر بيايد براي مردم عادي يك تخيل واقع ميشود.